Srpski baron od pšenice

Posle pedeset godina komunizma, u zemlju se vraća plemićki korpus od oko dve hiljade porodica. Stratimirovići su jedna od najstarijih srpskih plemićkih porodica. Turci priznavali kao izvorno srpsko plemstvo – Raškoviće koji su naseljavali Stari Vlah, Karapandžiće iz Negotina, Zimonjiće iz Gackog i Karadžiće koji vode poreklo iz Krivošije. Najpoznatiji grofovi: Čarnojevići, Brankovići, Miloradovići, Iveljići, Nako, Vladisavljevići, Pucići…

SRPSKI plemićki korpus danas čini dve hiljade porodica. S obzirom na broj stanovnika, Srbija može da se podiči mnogobrojnom aristikratskom elitom. U Evropi, primera radi, samo su Poljacima i Mađarima preci u nasledstvo ostavili više plemićkih titula. Ko su srpski plemići i ima li Srbija neke koristi od ovolike "plave krvi?"
– Stratimirovići su jedna od najstarijih srpskih plemićkih porodica – kaže Dragomir Acović, predsednik Srpskog heraldičkog društva. – Mitropolit nekad karlovački Stratimirović pripadnik je ove loze. U Beogradu, poznata plemićka familija su Okoličanji. Jovan Jovanović Zmaj bio je plemić. I Šandor Petefi koji se, iako kršten kao Aleksandar Petrović, ipak smatrao Mađarom. Književnik Ivo Vojnović bio je viđeniji čovek svog doba i imao je titulu grofa od Užica.

Izdanci plemićkih loza bili su i Ljubibratići od Trebinja, baroni Rajačići od Brinja, obe grane porodice Budisavljević od Prijedora… Stjepan Mitrov Ljubiša imao je titulu plemića. Tu su i Stojanovići od Lacunaša, čuvena porodica filologa Rešetari… Baronica Bajić, udata za grofa Keglevića u Austriji, nedavno je umrla, čime je ova loza ugašena.
– Kako u novije vreme srpsko plemstvo nije imalo status klase ili staleža mi, nažalost, nemamo formalna i pravna dokumenta koja daju odgovor na pitanje ko se smatra(o) plemstvom – kaže Dragomir Acović, predsednik Krunskog saveta Srbije. – Izvesno je da se plemstvo u Srbiji razvijalo u okviru Ugarske ili svetog Rimskog carstva, kasnije Austrije i u sastavu Venecije ili Rusije. Obično pokušavamo da govorimo o ostacima ili preživljenim tragovima srednjovekovne vlastele koja i ne zna da je plemstvo.
Istorijski gledano, samo su četiri hrišćanske porodice Turci priznavali kao izvorno srpsko plemstvo. To su, po rečima Acovića, Raškovići koji su naseljavali Stari Vlah, Karapandžići iz Negotina, Zimonjići iz Gackog i Karadžići koji vode poreklo iz Krivošije. Njih su i nadobudni Turci priznavali kao nasledne uživaoce određenih privilegija.
– Oligarhijsko plemstvo predstavljale su porodice koje su pripadale lokalnoj vlasti u malim gradovima državama, Ulcinju, Baru, Kotoru, Budvi, Risnu – kaže Acović. – Paštrovići su uživali status plemenskih zajednica, ali su kasnije, u zavisnosti od priznanja velikih sila, priznati kao plemstvo. Kotorski plemić u Dubrovniku bio je "niko i ništa", kao i dubrovački u Mađarskoj.
Njihov položaj bio je veoma komplikovan, a najviše potresa osetili su kada je Austrija nasledila Veneciju u jadranskom primorju i izvršila reviziju plemićkog statusa. Mi u Srbiji, po rečima Acovića, osim potomaka svih kategorija imamo i doseljenog plemstva. Posle Prvog svetskog rata, zbog priliva ruskih emigranata, Srbija je bila zemlja sa najviše plemstva u Evropi.
Titule su oduvek stvarale konfuziju, ne samo kod nas. Plemstvo bez titule smatra se nižim, a zavisno od tradicije postoje razlike i u nazivu. Neki su sa prediktom "de" ili "fon". Jedna ulica u Beogradu nosi ime Vilovskog, iako se on prezivao Stefanović. Ime je dobio od titule Vilov koja je u prediktu dobila oblik Vilovski.
– Najniža titula višeg plemstva je baron, što znači slobodan čovek – kaže Acović. – Knez Maternih je lansirao dvosmislenu krilaticu: "Čovek počinje sa baronom!" I među Srbima bilo je prilično barona. Poznat je baron od pšenice i jezera koji je živeo krajem 17. veka. Zna se da je bio sudija plemstva. Titule barona dodeljivane su i zahvaljujući vojnoj službi. Na osnovu propisa Austrougarske, svako ko je odlikovan ordenom Marije Terezije, upisivao se u plemstvo, a ako napiše i zahtev dobijao je titulu barona. Stevan Knićanin tako je postao baron. U Srbiji je bilo između 50 i 80 barona.
Grof je izuzetno visoka titula i malo porodica je ima. Srbija se i po grofovima može podičiti. Gospodin Acović kaže da ih je oko dvadeset što je visok evropski prosek. Najpoznatiji grofovi su Čarnojevići, Brankovići, Miloradovići, Iveljići, Nako, Vladisavljevići, Pucići…
– Većina rodova koji se u našoj javnosti pominju kao grofovski ili nije razumela status predaka, ili tvrdi nešto što je teško dokazivo – kaže Acović. – Primer su graničarske porodice koje su bili plemići, ali nisu imali titulu. Mesto Svetozar Miletić celo je naseljeno siromašnim plemstvom. Mađari su im dali status u zamenu za novac koji su im dugovali. Da kao najamnici ne bi radili dobili su zemlju, pa je ovo mesto danas krcato plemićima. Transilvanski knez, u jednom danu, u plemstvo je pretvorio 7.000 vojnika kojima je dugovao platu.
Naspram "novih plemića" ne samo kod nas nego i u Evropi, stajalo je pravo plemstvo koje uvek držalo do porekla. Francuska porodica De Kusi nikada nije htela da prihvati plemićku titulu, jer su smatrali da je njihovo ime dovoljno. Od njih potiče i pesma: "Nisam ni vojvoda, ni grof, ni baron, meni su ravni samo kraljevi…"

SRPSKA KRUNA
PRESTOLONASLEDNIK Aleksandar Karađorđević pripada zasebnoj kategoriji dinasta, rodu koji uživa suverenitet. Smatra se da samo dinasti mogu biti izvor počasti i stvarati novo plemstvo.
– Onaj ko je suveren može da prenese svoja suverena prava, da ozakonjuje vanbračnu decu, kuje svoj novac, drži svoju vojsku i uživa pravo prestola – kaže Acović. – Osim vladara, kod nas takav prerogativ imala je italijanska porodica Odseskalki, koja je imala pravo velikog palatinata kao vojvode od Srema. Titula plemića stiče se činom rođenja ili pravom prirođenja (stupanjem u brak).
Ovo pravo odnosi se na žene, koje su udajom sticale titulu muža. To nije automatsko, nego pravo sa posebnim aktom. Muškarac ženidbom titulu ne stiče, osim posebnom voljom. Princeze status gube udajom. Jelena, ćerka kralja Nikole, udajom za Romanova postala je ruska velika kneginja.

DANAK POREKLU
PRSTEN sa inicijalima L. H., testament i drveni sanduk bilo je sve što je Mari Hrebeljanović-Lazarević, poslednjem potomku kneza Lazara, ostalo kada je posle Drugog svetskog rata, iz izgnanstva, stigla u Beograd. Magistar biologije, žena velikog intelekta i tužne sudbine, kojoj su pripadale ulice i čitavi kvartovi u Istanbulu, imovina u Maloj Aziji, fabrike i oranice u Anadoloji, život je okončala kao podstanar, izdržavajući se od časova engleskog koji je predavala deci. Sahranjena je negde na Novom groblju.
Kneginja Mara Hrebeljanović, jedna je od malobrojnih autentičnih srpskih aristokrata, koja je kao po nepisanoj sudbinskoj nepravdi, platila danak poreklu.