(Sva
četiri poglavlja možete preuzeti iz dela Download kao
jedan dokument)
I Doseljavanje Srba na Balkan i prva država
Varvarski upadi u Istočno Rimsko
Carstvo (Vizantiju) trajali su tokom celog 5. veka.
Nauka još nije pouzdano utvrdila kojem su narodu
pripadali ti varvari. Stari izvori pominju Skite,
Bugare, Gote. Početkom 6. veka za vreme vladavine
Ustina I (518-527) prvi put se spominje napad Slovena,
odnosno Anta, koji su živeli u stepama severno od ušća
Dunava. Vizantijski car Justinijan u prvo vreme svoje
vladavine (527-565) uspešno je ratovao protiv Anta i
Sklavina na levoj obali Dunava gde se još držao, bar
na određenim tačkama, stari rimski limes. Kao
vizantijski plaćenici Anti su čak ratovali i protiv
Gota u Italiji. Polovinom 6. veka Sklavini su žestoko
pljačkali Vizantiju i u tim pohodima doprli su do
samog Carigrada i Dalmacije. U isto vreme pojavljuju
se i Avari kao novi neprijatelji Vizantije.
Avarsko-vizantijski petnaestogodišnji rat vodio se oko
Singidunuma i Viminacijuma. U drugoj polovini 6. veka
zajednički avarsko-sklavinski odredi pljačkali su po
Trakiji, Makedoniji i ugrožavali Solun. Početkom 7.
veka vizantijski izvori beleže da je narod Slovena,
koji se sastojao od Draguvita, Sagudata, Velegezita,
Vajunita i Verzita opustošio Tesaliju, Heladu, Ahaju,
Epir, pa čak prešao i u Aziju. Ovi Sloveni su poraženi
pod Solunom, ali su ostali da žive na ovoj teritoriji.
U vreme cara
Iraklija (610-641) u okolinu Soluna doselili su se i
Srbi (kako je zabeležio car K. Porfirogenit) i po
njima se oblast i nazvala Servija. Avarsko-slovenski
napad na Carigrad 626. godine bio je koban po Avare,
jer posle toga izčezavaju sa istorijske pozornice, a
slovenska plemena naseljavaju se i učvršćuju u
unutrašnjosti Vizantije. Terene koje su Sloveni
pritisli vizantijski izvori nazivaju "Sklavinije". Ovo
su, po svoj prilici, počeci slovenskih kneževina.
Dolazak Bugara na Balkansko poluostrvo
imao je trajne istorijske posledice na život Vizantije
i Srba. Preci Bugara, koji se u nauci zovu Protobugari,
nomadi i konjanici, prešli su Dunav 680. godine i na
teritoriji između Dunava i planine Balkana nametnuli
se kao gospodari slovenskom stanovništvu koje je
živelo u osam plemenskih oblasti. Stapanje slovenskog
i protobugarskog življa teklo je brzo, i čini se bez
osobitih prepreka. Njihova država već u drugoj
polovini 8. veka ustremila se na jug, težeći da se
proširi na slovensko stanovništvo, koje je živelo u
Trakiji. Poluvekovni bugarsko-vizantijski rat, vođen
sa promenljivom srećom, ustalio je granicu između ove
dve države. Posle toga bugarska ekspanzija usmerava se
na zapad i početkom 9. veka Bugari dolaze u dodir sa
Srbima.
O najranijem životu i državi Srba u
centralnim oblastima Balkanskog poluostrva veoma malo
se zna. Po pisanju cara K. Porfirogenita, vladarski
sin koji je doveo Srbe umro je pre dolaska Bugara (tj.
pre 680. godine). Posle njega vladali su njegov sin,
unuk, pa redom arhonti (kneževi) od istog roda. Tome
rodu ili familiji pripadali su i najraniji poznati
srpski kneževi: Višeslav, Radoslav, Prisogoj i
Vlastimir. Prema istom izvoru Bugari i Srbi su živeli
mirno, pokoravajući se carevima Vizantije, sve dok
bugarski kan Presijam nije napao srpskog kneza
Vlastimira. Rat je trajao tri godine, verovatno između
836. i 852. godine i u njemu je bugarski kan izgubio
"većinu svoje vojske". To govori o jačini Vlastimirove
države za koju se zna da je obuhvatala i delove
današnje Hercegovine.
Vlastimira su nasledili sinovi: Mutimir,
Strojimir i Gojnik. I oni su imali da izdrže bugarski
napad. Bugarsku vojsku je, po svoj prilici, predvodio
Vladimir, sin kana Borisa, ali neuspešno. I on i
dvanaest bugarskih velmoža (boljara) pali su u srpsko
zarobljeništvo. Srpski vladar ih je oslobidio i posle
toga je zavladao mir. Knez Mutimir vladao je do
891/892. godine. To je doba kada je Vizantija bila još
jaka i kada je držala celu istočnu jadransku obalu.
Vlast vizantijskog cara i dalje su priznavali
slovenski kneževi, a to se dokazuje time što su oni,
kao vizantijski vojnici, ratovali u južnoj Italiji.
Krajem 9. veka Srbi su primili
hrišćanstvo. Kao argumenat za to u nauci se uzima
pojava prvih hrišćanskih svetačkih imena kod Srba. Zna
se da su Vlastimirovi unuci dobili imena: Stefan (Mutimirov
sin) i Petar (Gojnikov sin). Pretpostavlja se da su
oni rođeni između 870. i 874. godine. Prva faza
hristanizacije Srba veoma je malo poznata. Po svoj
prilici prvi misionari bili su Metodijevi učenici i
sveštenici arhiepiskopije iz Splita, koji su
upotrebljavali latinski jezik. Izgleda da je
hrišćanstvo najpre primio gornji sloj srpskog društva,
a da je većina stanovništva dugo zadržala svoju staru
slovensku pagansku religiju. Pretpostavlja se da su
nastanak i praznovanje porodičnog praznika "slave" -
kod Srba, u stvari izmenjeni oblici starog poštovanja
predaka (kult predaka). Verovatno je to izmirenje
paganskog verovanja i nove hrišćanske religije sasvim
prihvaćeno tek za vreme sv. Save i ono se odnosilo na
vernike autokefalne Srpske arhiepiskopije osnovane
1219. godine.
Dvestagodišnja istorija srpske države
(od kraja 9. veka do kraja 11. veka) obeležena je
borbom za vlast Mutimirovih sinova (Pribislava, Brana,
Stefana), sinovaca Petra (Gojnikovog sina), Klonimira
(Strojimirovog sina) i unuka Pavla (Branovog sina).
Zaharija (Pribislovljevog sina) i Časlava (Klanimirovog
sina). U tim borbama redovno su se mešale Bugarska i
Vizantija. Učvršćivanje, širenje i jačanje srpske
države polovinom 10. veka bilo je delo Časlava,
štićenika vizantijskog cara K. Porfirogenita. Zapadna
granica Časlavljeve države bila je na Plivi, Livnu i
Imoti, a severna na Savi. Ne može se pouzdano utvrditi
da li se istočna granica nalazila na Zapadnoj Moravi.
Časlav je poginuo u borbi protiv Mađara na severu
svoje države oko 950. godine. On je bio poslednji
poznati član najstarije srpske dinastije.
Početkom 11. veka, posle propasti
Samuilove države, srpske države Raška, Zahumlje i
Duklja bile su vazali Vizantije. Takvo stanje
potrajalo je kroz ceo 11. vek, iako je raški župan
Vukan ratovao protiv vizantijskog cara Aleksija I
Komnina. Njegovi naslednici pokušavali su da se
osamostale u vreme vizantijsko-ugarskog rata
(1127-1129) i kasnije, ali nisu uspeli. Veliki rat
protiv cara Manojla I Komnina vodio je srpski župan
Uroš II, Vukanov unuk. Vizantijski car je posle
žestoke bitke na Tari (1150. godine) nametnuo srpskom
županu "dvostruko veći jaram pokornosti nego pre",
beleži vizantijski hroničar. Urošev naslednik, njegov
brat Desa, takođe je pokušavao da se oslobodi
vazalskih obaveza prema Vizantiji. U tom cilju
nastojao je da obezbedi i pomoć ugarskog i nemačkog
vladara, ali ga je upravo to koštalo vladarskog trona.
Vizantinci su ga zarobili i odveli u Carigrad, no on
je kasnije, nekako uspeo da se vrati u zemlju. Postoji
podatak da je umro u Trebinju i da je sahranjen u
manastiru Sv. Petra u Polju.
Posle Dese, a povodom
vizantijsko-ugarskog rata kod Zemuna 1165. godine prvi
put se spominje ime Stefana Nemanje. On je po svoj
prilici bio u srodstvu sa raškim županima. Rodio se u
Ribnici (Zeta), gde su mu roditelji izbegli. Nemanju
su krstili najpre latinski, a po odlasku u Ras, u
crkvi Sv. Petra i Pavla pravoslavni sveštenici.
U vreme kada je Tihomir, Nemanjin
najstariji brat bio raški veliki župan, Nemanja je bio
oblasni gospodar. Upravljao je Toplicom, Ibrom,
Rasinom i Rekom. Posle susreta sa vizantijskim carem
Manojlom I Komninom, Nemanja je dobio na dar u
Dubočicu (oblast oko Leskovca).
Po već ustaljenom običaju braća (kao
oblasni gospodari) se nisu slagala. Nemanjine namere
su bile da postane veliki župan. Zna se da je to
zaista i postao 1166. godine.
Da bi to postigao morao je da porazi
Tihomirovu vojsku. Sa velikožupanskog mesta Nemanja
je, kao i njegovi prethodnici, gledao kako da se
oslobodi vizantijske potčinjenosti. Učinilo mu se da
vizantijsko-mletački rat 1171-1172. godine pruža za to
pogodnu priliku. Međutim, rat je srećno okončan po
Vizantiju, što je omogućilo caru Manojlu I da izvrši
pohod na Srbiju. Nemanja je izbegao rat, pregovarao je
sa carem, odveden je u Carigrad, ali se vratio kao
vizantijski vazal i ostao je lojalan caru Manojlu do
njegove smrti 1180. godine.
Posle smrti cara Manojla I Vizantija je
zapala u unutrašnje neprilike što su iskoristili njeni
severni susedi, pa i Nemanja. Od 1183. godine Nemanja
počinje širenje svoje države. Prvo je osvojio Duklju
sa primorskim gradovima: Danj, Sarda, Drivast, Skadar,
Svač, Ulcinj, Bar i Kotor. Godine 1184-1185. Nemanjina
braća Miroslav i Stracimir pokušali su da osvoje i
Dubrovnik. Sukob je završen potpisivanjem mirovnog
ugovora kojim su regulisana pitanja teritorija i
trgovine.
Dalje širenje svoje države Nemanja je
usmerio na jug. Do 1190. godine osvojio je Metohiju (Patkovo,
Hvosno, Podrimlje, Kostrc, Draškovina) s prizrenskom
oblašću, zatim Kosovo (Lab, Lipljan, Sitnica), Skoplje
i teritoriju na gornjem toku Vardara (Gornji i Donji
Polog). Na istoku Nemanja je pripojio svojoj državi
zemlje oko Đunisa (Zagrlata), Niš, Dubočicu, Vranje i
Moravu (Binačka Morava). Pod njegovu kontrolu došla je
i teritorija između Zapadne i Velike Morave (Levač,
Belica, Lepenica). Nemanjina država izlazila je na
Jadransko more od današnjeg Omiša, na severu do Lješa,
na jugu. Nemanjin biograf, njegov sin Stefan
Prvovenčani navodi da je Nemanja osvojio i vizantijske
gradove Pernik, Zemln (Zemen), Velbužd (Ćustendil),
Žitomisk i Stob. Vizantijski car Isak II Anđeo je
pokušao da povrati otete zemlje, ali i pored pobede
nije uspeo, Nemanja je, svakako zahvaljujući jačini
svoje države, uspeo da se osamostali i da sina Stefana
oženi vizantijskom princezom što mu je znatno podiglo
ugled. Svoju vladavinu završio je dobrovoljnim
povlačenjem s vladarskog trona u korist sina Stefana.
On se zamonašio i uzeo je monaško ime Simeon.
|
|
