(Sva
četiri poglavlja možete preuzeti iz dela Download kao
jedan dokument)
II
Uspon Kraljevstva (1199-1321)
U momentu Stefanovog konačnog
ustoličenja na čelu srpske države, počelo je jedno
novo razdoblje ne samo u srpskoj istoriji, nego i u
istoriji čitavog Balkanskog poluostrva. Rušenje
Vizantijskog carstva pod naletima krstaša (četvrti
krstaški rat) i nastanak više novih država na tlu
stare imperije promenio je odnos snaga na jugoistoku
Evrope. Ceo Balkan podelio se na dva sveta. Sjedne
strane stajale su one države koje su pripadale
vizantijskom duhu (Srbija, Bugarska i dr.). S druge
strane nalazile su se nove države latinskih krstaša
ili male grčke države. Otuda je i proistekla
prozapadna politika Stefanova. Najvažniji korak u ovom
svom opredeljenju Stefan je učinio kada se 1207. ili
1208. oženio po drugi put i to venecijanskom princezom
Anom Dandolo.
Njegova prva žena bila je vizantijska
princeza Evdokija. Oba braka sklopljena su iz
političkih pobuda. Ovaj drugi jasno pokazuje kojim
putem je Stefan bio nameran da krene.
Prvi Stefanov pokušaj da od rimskog
pape Inoćentija III dobije kraljevski venac nije
uspeo. Ali, njegova upornost se isplatila 1217.
godine. Sava je te godine poslao u Rim svog učenika
Metodija koji od pape Honorija III dobija blagoslov za
krunisanje. Na saboru u manastiru Žiči, Sava je
krunisao svoga brata Stefana krunom donetom iz Rima.
Te 1217. Stefan je postao prvi srpski kralj, i zato
Prvovenčani, a Srbija prvi put kraljevina.
Događaj koji je imao još presudniji
značaj od ustoličenja Srbije kao kraljevine, bilo je
stvaranje srpske autokefalne (samostalne) pravoslavne
crkve. Ključnu ulogu u ovoj možda najdalekosežnijoj
odluci u srpskoj istoriji imao je Sava Nemanjić.
Godine 1219. Sava odlazi u Nikeju. Od tamošnjeg cara
Teodora I Laskarisa i patrijarha Manojla Sarantena
Haritopula uspeva da izdejstvuje akt o samostalnosti
srpske crkve. To je značilo da srpski arhijereji stiču
pravo da potpuno sami biraju svog arhiepiskopa. Prvi
srpski arhiepiskop postao je Sava u proleće 1219.
godine. Odmah posle toga, Sava je započeo veliki posao
učvršćivanja unutrašnje i spoljašnje organizacije
srpske crkve. On je bio taj koji je udario temelje
srpskog pravoslavlja i u duhovnom i u organizacionom
smislu. Onog pravoslavlja koje poznajemo i prihvatamo
i u današnje vreme.
Posle smrti prvog srpskog kralja,
Stefana Prvovenčanog 1228. na srpski presto je došao
njegov stariji sin Radoslav, po izričitoj očevoj
volji. Njegova kratka vladavina (1228-1233) bila je
ispunjena unutrašnjim nesporazumima i borbama.
Radoslav je bio oženjen kćeri Jovana I Anđela,
epirskog vladara. Verovatno je neočekivani preokret u
spoljnjoj politici Srbije pod novim kraljem, sa Zapada
na Istok, uzdrmao stabilnost nekadašnje Stefanove
države.
Srpska vlastela nikako nije mogla da
prihvati vizantijsku politiku kralja Radoslava.
Nezadovoljstvo srpskih feudalnih gospodara završilo se
tako što je Radoslav zbačen sa prestola. Na njegovo
mesto došao je Stefanov mlađi sin Vladislav. Radoslav
se docnije zamonašio, a Sava ga je sahranio u
manastiru Studenici.
I ponovo je promena na srpskom tronu
promenila srpsku spoljnu politiku. Vladislav je tražio
i našao oslonac u Bugarskoj. Oženio se bugarskom
princezom Beloslavom, kćeri Jovana II Asena. Ubrzo je
i Sava otišao sa mesta srpskog arhiepiskopa. Na saboru
u Žiči on se povukao ostavljajući svoje mesto učeniku
Arseniju. Sava je napustio Srbiju i ponovo krenuo na
Istok. Obišao je Palestinu, Aleksandriju i Nikeju.
Umro je u Trnovu 14. januara 1236. godine. Uz velike
muke i protivljenja svog tasta, Vladislav je uspeo da
Savine mošti vrati u Srbiju i sahrani ga u kraljevskom
manastiru Mileševi iduće, 1237. godine.
Vladavina kralja Vladislava trajala je
tačno deset godina. Oslonjen na Bugarsku, Vladislav je
trajao koliko i njegov glavni saveznik. Sa prodorom
Mongola u Ugarsku i Srbiju, njegova vlast je počela da
posrće. Još jedanput je srpska vlastela odredila
sudbinu prestola. Ustala je protiv Vladislava, uspela
da ga zbaci i da dovede na vlast trećeg sina Stefana
Prvovenčanog, Uroša I. Sve se to odigralo 1243.
godine. Uroš je na čelu srpske kraljevine ostao više
od trideset godina. Za sve to vreme gledao je kako se
prilike na Balkanskom poluostrvu iz osnova menjaju.
Vizantija je obnovljena 1261, a Ugarska je naglo
počela da izrasta u silu prvog reda. Srbija, mada
pritisnuta i sa severa i sa juga, bila je dovoljno
velika država da neposredne opasnosti nije bilo. Uroš
I je vodio politiku koliko na prvi pogled pomirljivu
prema susedima toliko i smišljenu.
U prvom periodu svoje vladavine
obezbedio je granice srpske države. Naročito su
značajni njegovi odnosi sa Dubrovnikom. Nekoliko puta
su se pogoršavali i ponovo uspostavljali. U dva maha
Uroš je i napadao grad i na taj način primoravao
Dubrovčane na poštovanje drevnih obaveza prema srpskom
vladaru. Uroš je bio dovoljno umešan da su ga smatrali
prijateljem Nikejskog carstva, mada sam nikejski car
nikada nije bio sasvim uveren u Uroševe prave namere.
Sredinom trinaestog veka Srbiji je
najveća opasnost pretila od Bugarske. Ali, ni ta
opasnost nije izrasla u otvoreni sukob. Pritisak je
dolazio i sa severa i sa jugozapada, ali je posle
smrti bugarskog cara Mihaila Asena, polako jenjavao.
Ali, Uroš nije na svim stranama bio
tako uspešan. NJegov najveći promašaj bio je napad na
Mačvu 1267-1268, kada ga je mačvanski gospodar uz
pomoć ugarskog kralja Bele IV porazio i zarobio.
Srpski kralj se morao otkupiti da bi se vratio u svoju
kraljevinu. Kao znak pomirenja posle ovog neuspeha,
Urošev sin Dragutin oženio se ugarskom princezom
Katalinom, verovatno oko 1270. godine.
Uroš je ponovo zaratio sa Dubrovnikom
1275. Iako je pobedio Dubrovčane, na insistiranje
venecijanskog dužda mir je ponovo uspostavljen. Uroša
je zbacio sa prestola njegov sin Dragutin duboko
nezadovoljan očevim nepoverenjem. Dragutin je uporno
zahtevao vlast u jednoj srpskoj oblasti. Budući da mu
otac nikako nije izlazio u susret Dragutin je zaratio
sa ocen i pobedio ga. Uz majčin oprost, postao je
srpski kralj 1276. godine. Poraženi otac se zamonašio
i umro već naredne godine. Dragutin nije dugo ostao na
vlasti. Pao je nesrećno sa konja na Jelači 1282. Ostao
je obogaljen. Razočaran i fizički i moralno ubrzo je
odstupio sa prestola u korist svog mlađeg brata
Milutina. Promena na srpskom tronu odigrala se na
saboru u Deževu.
Najduža vladavina jednog vladara u
srpskoj istoriji srednjeg veka bila je upravo
Milutinova. On je proveo na tronu bezmalo četrdeset
godina (1282-1321).
Na samom početku, Milutin je došao u
sukob sa bratom Dragutinom. I taj sukob trajao je do
kraja trinaestog stoleća i preneo se u novi,
četrnaesti vek. Nije pouzdano utvrđen tačan datum
pomirenja između braće, ali se zna da su 1313.
delovali zajedno. Ne zadugo posle pomirenja, Dragutin
je umro ostavljajući svoje oblasti sinu Vladislavu.
Milutin je to iskoristio, napao sinovca, pobedio ga,
bacio u zatočeništvo i zauzeo Rudnik, rudarsko naselje
Lipnik, grad Mačvu i verovatno Beograd. To je dovelo
do pogoršanja odnosa između Milutina i ugarskog kralja
Karla Roberta. Prvo je ugarska vojska prodrla u Srbiju
1319. zauzimajući sve bivše Dragutinove posede i
prodirući dolinom Kolubare. Ali, ugarski uspesi bili
su kratkog daha. U protivudaru Milutin je povratio deo
zauzetih zemalja. Tako je u proleće 1320. Karlo Robert
ipak uspeo da sačuva Mačvu pod svojom upravom.
I Milutin je imao muka sa Dubrovnikom.
Ratovao je sa Dubrovčanima 1317, ali se ne zna pod
kojim uslovima je zaključeno primirje. Jedino je
sigurno da je Milutin ostao dužan oko 4.000 perpera
dubrovačkim trgovcima i da je izmirenje toga duga
razvlačio sve do 1318. kada su Dubrovčani dobili
dozvolu da slobodno trguju u Srbiji.
Srpski kralj morao je da odoli i
naletima albanskih velikaša koji su, kao katolici,
poslušali rimskog papu u zapovesti da zbace Milutina
1319. godine. Na žalost ishod ove akcije ostao je
nepoznat, ali je malo verovatno da je imala velikog
uspeha. Još jednom je Milutin uspeo da se sačuva,
ovoga puta uz pomoć epirskog despota Tome.
Ono što je najvrednije iz dugogodinje
vlasti kralja Milutina svakako su mnoge zadužbine i
crkve koje je srpski vladar sagradio. Nijedna
krunisana glava porodice Nemanjića nije toliko uradila
da za sobom ostavi graditeljski i umetnički trag kao
Milutin.
S druge strane, srpska država koju je
za sobom Milutin ostavio posle četrdeset godina na
prestolu nije imala onaj unutrašnji sjaj i trajnost
građevina njegovog doba. Istinski uspon srpske države
Nemanjića doćiće tek sredinom četrnaestog veka.
|